”Η ερμηνεία της Ελισάβετ από την Μάρω Κοντού, καταλήγει να διαπερνά τα όρια του γκροτέσκο!”
«Γυναίκα από σύμπτωση: Ελισάβετ» του Ντάριο Φο σε σκηνοθεσία Γιώργου Καραμίχου στο Θέατρο «Αγγέλων Βήμα»
Της Μαρίκας Θωμαδάκη*
Η «Ελισάβετ» του Ντάριο Φο, που γράφτηκε το 1984, δίνει την ευκαιρία στον νομπελίστα συγγραφέα, να ξαναπερπατήσει στα στενοσόκακα της φάρσας ξεναγώντας ταυτόχρονα τον αναγνώστη/θεατή στην διακεκριμένη ιστορία στην οποία αναφέρεται το έργο. Η ιστορία της Ελισάβετ Α’ της Αγγλίας, αλλά και ο χαρακτηριστικός περίγυρος της εποχής, έχουν επανειλημμένως απασχολήσει το θέατρο, τον κινηματογράφο και άλλες μορφές τέχνης περιφερόμενες στα έγκατα της προσωπικότητας αυτής της βασιλικής φιγούρας, που αφήνει πολυσχιδείς ελευθερίες ερμηνείας και δομικής διευθετήσεως προσώπων και γεγονότων. Μολοταύτα, τόσο οι έννοιες όσο και τα τεκταινόμενα με επίκεντρο την Ελισάβετ Α’ κινούνται σχεδόν πάντα, σ’ ένα μεταίχμιο ανάμεσα στο δράμα και στην παρωδία.
Εν προκειμένω, ο Ντάριο Φο το διασκεδάζει παίζοντας, σαν ένα σκανταλιάρικο παιδί, με τη σχηματικότητα της βουβής αυτοσχεδιαστικής μηχανορραφίας, που έρχεται από τα βάθη της Commedia dell’ Arte και από τις «καζούρες» της φάρσας, παραγεμισμένης πράγματι από το πικρόχολο αναρχικό σχόλιο ενός ανθρώπου, ο οποίος αφιερώνει όλη τη ζωή του στον αγώνα κατά της άγνοιας, κατά του εφησυχασμού, κατά των κοιμισμένων συνειδήσεων. Επαναστάτης, με άπειρες αιτίες, ο Ντάριο Φο ξεγυμνώνει το αηδιαστικό σώμα και αίμα της εξουσίας, αφήνοντας παρόλα αυτά, στον τελικό μονόλογο της ηρωίδας, μία σχισμή απ’ όπου εισχωρεί το φως της μετά λόγου γνώσεως συντριβής κατά την αντιμετώπιση του εαυτού.
Η Ελισάβετ εξομολογείται στο κοινό και στον ίδιο της τον εαυτό, τα παθήματα του παντοτινού ανθρώπου στον οποίο κάποιοι όμοιοί του, συγγενείς ή φίλοι ή και άγνωστοι, παραδίδουν το σκήπτρο της εξουσίας επιζητώντας ένα μόνο πράγμα, την αναγωγή του ενός σε εξουσιαστή και την υπαγωγή του άλλου σε εξουσιαζόμενο. Το ερώτημα που πλανάται στο συγκεκριμένο έργο του Ιταλού θεατρανθρώπου είναι πιθανόν το εξής: «Πού βαδίζει ο άνθρωπος αναζητώντας ισορροπία και μέτρο;»
Στο θέατρο «Αγγέλων Βήμα», το έργο «Γυναίκα από σύμπτωση: Ελισάβετ» βρίσκει γενναιόδωρη στέγη για να στεγάσει κατ’ αρχήν τον λόγο του συγγραφέα, μεταφερόμενο άψογα στην ελληνική γλώσσα από την Μαργαρίτα Δαλαμάγκα-Καλογήρου. Το μετάφρασμα της κυρίας Δαλαμάγκα-Καλογήρου υπερβαίνει, θα λέγαμε, την καθεστηκυία ρητορική επιτρέποντας την δημιουργία μιας ορισμένης ποιητικής των σωμάτων, που καταλαμβάνουν τον χώρο, και των αντικειμένων που προσκολλώνται σε αυτά. Εν ολίγοις, η ελληνική παρτιτούρα της μεταφράστριας του λόγου του Ντάριο Φο, πέρα από το γεγονός ότι προσθέτει ή και αφαιρεί καλολογικά, όπως λέμε, στοιχεία, πέρα από το ότι κλείνει συνωμοτικά το μάτι στον θεατή/ακροατή σχετικά με το «τι κάνουμε τώρα;», αφήνει περαιτέρω περιθώρια ελιγμών σε σκηνοθέτη και ηθοποιούς διευκολύνοντας την λύση προβλημάτων στο προσληψιακό πεδίο αλλά και στο επίπεδο της επιβολής μιας χειμαρρώδους θεατρικότητας άνευ προηγουμένου για έργο σχηματικής υφολογίας.
Η ερμηνεία της Ελισάβετ από την Μάρω Κοντού, αναμενόμενη ως ένα βαθμό, καταλήγει στο τέλος, στον σπαρακτικό μονόλογο της ηρωίδας, να διαπερνά τα όρια του γκροτέσκο αποδίδοντας στον ρόλο την ανισόπεδη αξία της πορείας του από το παιδαριώδες στο τραγικό. Η κυρία Κοντού προσεγγίζει με ιδιαίτερη φροντίδα τον ρόλο, εμπλουτίζοντας τον με στοιχεία πολύ βαθύτερα από εκείνα που προτείνει πιθανότατα ο συγγραφέας, με στοιχεία που παραπέμπουν σε πιραντελλικές αναζητήσεις και σε σχέσεις ανάμεσα στο πρόσωπο και στο προσωπείο. Ωστόσο, η κυρία Κοντού δίνει, κατά τα φαινόμενα, το γενικό πρόσταγμα στην παράσταση, δίνοντας μάλιστα την εντύπωση ότι ενσαρκώνει τον ρόλο σκηνοθετώντας την παράσταση.
Η αλήθεια είναι ότι ο ταλαντούχος Γιώργος Καραμίχος ενώ τιθασεύει αριστοτεχνικά τον αβυσσαλέο λόγο της σάτιρας, δεν κατορθώνει ν’ αποτυπώσει την σχέση του μονολόγου της κυρίας Κοντού με μια υποτυπώδη έστω συνέχεια από την προηγηθείσα κατάσταση. Ο θεατής αποχωρεί με ερωτήματα πάνω σε αυτό ακριβώς το κενό. Εκτός αν πρόκειται για κενό που «χτίζεται» με σκοπό την άπειρη έξη.
Ως Μάρθα, η Μαρία Αντουλινάκη ανταποκρίνεται με ακρίβεια στον αυτοματισμό που απαιτεί ο ρόλος. Ο Δημήτρης Λιόλιος, άνετος και ψυχαγωγικός ως Μάμα Ζάζα, ζωντανεύει με ειλικρίνεια τα κάπως παλιά φαρσικά συστατικά του έργου. Ομοίως, ο Βασίλης Ξενικάκης, ως Έγκερτον, «χαστουκίζει» ανηλεώς τους δουλικούς υπηρέτες της εξουσίας. Το δίδυμο Δημήτρης Καμπόλης (δολοφόνος)- Γιώργος Παράσχος (εραστής της μιας βραδιάς) διαπλέκει δυναμικές και θεματικές αναγωγές έτσι ώστε να εντάσσεται στην σύνολη λειτουργικότητα των ευρημάτων του Ντάριο Φο.
Η παράσταση πραγματοποιείται στο καλαίσθητο σκηνικό της Σπυριδούλας Παπαγεωργίου, το οποίο πιστεύω αναδεικνύουν αρκούντως, οι φωτισμοί του Γιάννη Κατσαρή και τα κοστούμια του Θανάση Γκασιώνη. Με μία επιφύλαξη. Γιατί τόσο μουντό παντού; Μία καλή δόση στη σκηνική αντίστιξη θα οδηγούσε οπωσδήποτε, στην αρμονία.
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
«Γυναίκα από σύμπτωση: Ελισάβετ» του Ντάριο Φο
Μετάφραση: Μαργαρίτα Δαλαμάγκα-Καλογήρου
Σκηνοθεσία: Γιώργος Καραμίχος
Σκηνικά: Σπυριδούλα Παπαγεωργίου
Κοστούμια: Θανάσης Γκασιώνης
Φωτισμοί: Γιάννης Κατσαρής
Διανομή: Μάρω Κοντού, Μαρία Αντουλινάκη, Δημήτρης Λιόλιος, Βασίλης Ξενικάκης, Γιώργος Παράσχος, Δημήτρης Καμπόλης
ΘΕΑΤΡΟ «ΑΓΓΕΛΩΝ ΒΗΜΑ»
Σατωβριάνδου 36, Ομόνοια, τηλ. 210 52 42 211-213
Σάββατο-Κυριακή 20.00, Δευτέρα-Τρίτη 19.00
*Η Μαρίκα Θωμαδάκη είναι καθηγήτρια Σημειολογίας του Θεάτρου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών