Μύθοι και αλήθειες για το ηλεκτρικό ρεύµα στην Ελλάδα

Οι τιµές του ρεύματος απασχολούν συχνά την κοινωνία, και δικαίως. Αλλά για να γίνει μια συζήτηση εμπεριστατωμένη και βασισμένη σε πραγματικά στοιχεία, αξίζει να δούμε κάποιους μύθους και κάποιες αλήθειας για το ρεύμα στην Ελλάδα. Γράφει στην «Καθημερινή» ο ειδικός σύμβουλος του πρωθυπουργού σε θέματα ενέργειας, Νίκος Τσάφος.

Οι τιµές του ρεύµατος απασχολούν συχνά την κοινωνία και δικαίως. Αλλά για να κάνουµε µια συζήτηση εµπεριστατωµένη και βασισµένη σε πραγµατικά στοιχεία, αξίζει να δούµε κάποιους µύθους και κάποιες αλήθειας για το ρεύµα στην Ελλάδα.

Μύθοι και αλήθειες για το ηλεκτρικό ρεύμα

• Μύθος #1: Τα ελληνικά νοικοκυριά πληρώνουν τις υψηλότερες τιµές στην Ευρώπη

Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι οι τιµές ρεύµατος για τα νοικοκυριά είναι διαχρονικά χαµηλότερες από τον ευρωπαϊκό µέσο όρο. Το ίδιο δείχνουν και τα δεδοµένα του Household Energy Price Index που αφορούν την τιµή στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες (η Ελλάδα, παρά την άνοδο των τελευταίων µηνών, παραµένει κάτω από τον µέσο όρο).

• Μύθος #2: Η ελληνική βιοµηχανία χωλαίνει λόγω του υψηλού κόστους ενέργειας

Το αφήγηµα ότι η ακριβή ενέργεια είναι τροχοπέδη για την ελληνική βιοµηχανία επίσης δεν συνάδει µε τα δεδοµένα. Ο δείκτης µεταποίησης, που έπεσε 30% στα χρόνια της οικονοµικής κρίσης, έχει σχεδόν ανακτήσει όλο το χαµένο έδαφος, µε µια σηµαντική επιτάχυνση µετά το 2021.

• Αλήθεια #1: Η Ελλάδα έχει διαχρονικά υψηλές τιµές στη χονδρική

Η Ελλάδα έχει όντως ένα πρόβληµα στη χονδρική αγορά, όπου οι τιµές είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη. Αυτό, όµως, ισχύει τουλάχιστον από το 2015 και δεν οφείλεται σε αλλαγές που συχνά αναφέρονται ως αιτίες για τις υψηλές τιµές (απολιγνιτοποίηση, χρηµατιστήριο ενέργειας, µετάβαση στο target model, εξυγίανση ∆ΕΗ κ.τ.λ.).

Η τιµή της χονδρικής εξαρτάται από τρεις παραµέτρους: (α) το ενεργειακό µείγµα (ποια καύσιµα και τεχνολογίες παράγουν ενέργεια), (β) την περιοχή στην οποία βρίσκεται µια αγορά (από ποιες άλλες χώρες επηρεάζεται η τιµή) και (γ) τη δοµή της εσωτερικής αγοράς (το επίπεδο του ανταγωνισµού).

Διαβάστε επίσης: «Δωρεάν» ρεύµα, χωρίς όφελος για καταναλωτές

• Μύθος #3: Η απολιγνιτοποίηση ανέβασε τις τιµές

Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη έχει µειωθεί κατά 87% σε σχέση µε το 2005. Η απολιγνιτοποίηση είναι µια διεθνής τάση που αντανακλά το γεγονός ότι ο άνθρακας σε πολλές χώρες δεν είναι πια µια ανταγωνιστική επιλογή. Αλλωστε, η πτώση στην παραγωγή είναι διαχρονική, άσχετα µε το ποιος είναι κυβέρνηση. Και φυσικά η Ελλάδα είχε υψηλές τιµές χονδρικής ακόµη και τα χρόνια που ο λιγνίτης κυριαρχούσε. Σήµερα ο λιγνίτης είναι το πιο ακριβό καύσιµο που έχουµε – αυτός είναι ο κύριος λόγος που η παραγωγή από τον λιγνίτη συνεχίζει να πέφτει.

• Μύθος #4: Η Ελλάδα υστερεί στις ΑΠΕ

Τον λιγνίτη σε µεγάλο βαθµό έχουν αντικαταστήσει οι ανανεώσιµες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) – κυρίως ο ήλιος και ο άνεµος. Από το 2019 η παραγωγή από τις ΑΠΕ έχει υπερδιπλασιαστεί, καλύπτοντας κάποιο από το χαµένο έδαφος από την περίοδο 20152019, όπου υπήρχε µια στασιµότητα στις επενδύσεις σε ΑΠΕ. Σε απόλυτους αριθµούς οι ΑΠΕ συνεισφέρουν σχεδόν την ίδια ποσότητα ενέργειας που έβγαζε ο λιγνίτης το 2012. Η Ελλάδα έχει τώρα ένα από τα υψηλότερα ποσοστά διείσδυσης ΑΠΕ στην Ε.Ε. και στον κόσµο.

• Αλήθεια #2: Η Ελλάδα χρησιµοποιεί πολύ φυσικό αέριο

Η Ελλάδα πρωτοπορεί στις ΑΠΕ, αλλά δεν έχει άλλες τεχνολογίες χαµηλών ρύπων –όπως πυρηνικά και βιοενέργεια–, ενώ η παραγωγή της από την υδροηλεκτρική ενέργεια είναι σχετικά χαµηλή (κοντά στον ευρωπαϊκό µέσο όρο). Συνεπώς, η Ελλάδα εξαρτάται ακόµη από τα ορυκτά καύσιµα και ειδικά το φυσικό αέριο στην ηλεκτροπαραγωγή.

Η εξάρτηση από το φυσικό αέριο είναι πρόβληµα: η τιµή του αερίου έχει υποστεί πολλές µεταβολές τα τελευταία χρόνια. Το 2022, για παράδειγµα, η αυξηµένη τιµή του φυσικού αερίου συµπαρέσυρε και την τιµή της ηλεκτρικής ενέργειας και είναι ένας λόγος που η Ελλάδα πίεσε, και πέτυχε, να µπει ένα ευρωπαϊκό πλαφόν στην τιµή του φυσικού αερίου.

Στην ευρωπαϊκή αγορά η τιµή ορίζεται από το ακριβότερο καύσιµο – που είναι συχνά το φυσικό αέριο. Αυτή η αρχιτεκτονική µπορεί να δηµιουργήσει στρεβλώσεις, ειδικά όταν η τιµή του φυσικού αερίου είναι αυξηµένη. Αυτό είναι ένα πανευρωπαϊκό πρόβληµα που ανέδειξε και η έκθεση Ντράγκι.

Στην ελληνική αγορά παρατηρούµε το εξής. Οταν το σύστηµα έχει επαρκή παραγωγή, κυρίως από ΑΠΕ, και δεν χρειάζεται πολύ αέριο, η οριακή τιµή του συστήµατος τείνει προς τα κάτω. Σε αντίθεση, τις ώρες που το σύστηµα χρειάζεται αέριο –είτε

γιατί οι ΑΠΕ δεν επαρκούν, είτε γιατί η ζήτηση έχει ανέβει, είτε γιατί συµβαίνουν και τα δύο–, τότε οι τιµές ανεβαίνουν. Η σχέση δεν είναι απόλυτη (ένα προς ένα), αλλά είναι αρκετά εµφανής. • Αλήθεια #3: Η Ελλάδα είναι σε µια γειτονιά της Ε.Ε. µε υψηλές τιµές

Η Ελλάδα είναι δίπλα στην Ιταλία, που είναι διαχρονικά ο µεγαλύτερος εισαγωγέας ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη (σε καθαρή βάση) και άρα έχει υψηλές τιµές – συνήθως υψηλότερες από αυτές στην Ελλάδα.

Το διασυνοριακό εµπόριο παίζει σηµαντικό ρόλο στη διαµόρφωση των τιµών. Το σύστηµα είναι σχεδιασµένο να στέλνει ενέργεια από τις φθηνές αγορές στις πιο ακριβές. Το 2017-2020 η Βουλγαρία είχε χαµηλότερες τιµές από την Ελλάδα, αλλά το καλώδιο που ενώνει την Ελλάδα µε τη Βουλγαρία δεν επαρκούσε για να εξισορροπήσει τις τιµές. Παράλληλα, η Ιταλία συχνά «τραβούσε» πάνω την Ελλάδα µε την ψηλότερη τιµή που είχε.

Από το καλοκαίρι του 2023, όταν µπήκε σε λειτουργία η δεύτερη διασύνδεση µε τη Βουλγαρία, η τιµή στην Ελλάδα είναι σχεδόν η ίδια µε την τιµή στη Βουλγαρία (και χαµηλότερη από αυτήν της Ιταλίας).

Τον κοµβικό ρόλο που παίζει το διασυνοριακό εµπόριο τον είδαµε και το περασµένο καλοκαίρι. Τους πρώτους µήνες του 2024 η Ελλάδα είχε ίδιες τιµές µε άλλες χώρες της Κεντρικής Ευρώπης (Αυστρία, Τσεχία κ.τ.λ.). Εκτοτε είδαµε µια διαφοροποίηση, µε τις χώρες να χωρίζονται σε τρία γκρουπ: (α) Αυστρία και Τσεχία µε σχετικά χαµηλές τιµές, (β) Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουµανία και Ουγγαρία µε αρκετά υψηλές τιµές, και (γ) Κροατία, Σλοβενία και Σλοβακία κάπου ενδιάµεσα στα δύο άλλα γκρουπ.

Η έξαρση των τιµών είχε πολλές αιτίες: τον καύσωνα που ανέβασε τη ζήτηση, τα χαµηλά αποθέµατα νερών στα υδροηλεκτρικά της περιοχής, διάφορες συντηρήσεις σε µονάδες και δίκτυα, και την αυξηµένη ροή ενέργειας προς την Ουκρανία (µια χώρα που παραδοσιακά έστελνε ενέργεια στην Ευρώπη, ενώ τώρα αναγκάζεται να εισάγει ενέργεια) κ.τ.λ.

Καθοριστικό ρόλο, όµως, έπαιξαν και οι διασυνδέσεις. Για ρόλους τεχνικούς και ρυθµιστικούς, το σύστηµα δεν έστειλε όση ενέργεια χρειαζόταν η Νοτιοανατολική Ευρώπη για να εξισορροπήσει την προσφορά και τη ζήτησή της – µε αποτέλεσµα οι τιµές να ανέβουν µόνο στην περιοχή µας. Η

περίοδος αυτή είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα της αλληλεπίδρασης των αγορών στην Ε.Ε. – και πώς γεγονότα που συµβαίνουν σε ένα σηµείο του συστήµατος µπορούν να επηρεάσουν τις τιµές σε άλλα σηµεία.

• Μύθος #5: Η εξυγίανση της ∆ΕΗ ανέβασε τις τιµές

Τέλος, η τιµή µιας αγοράς εξαρτάται και από το επίπεδο του ανταγωνισµού – το οποίο, όµως, παίζει ρόλο στο στενό πλαίσιο που ορίζουν το µείγµα και η γεωγραφία. Στην Κύπρο, για παράδειγµα, ο µεγαλύτερος παραγωγός ηλεκτρικής ενέργειας είχε ένα µερίδιο σχεδόν 90% το 2022, αλλά η χώρα είχε πολύ υψηλές τιµές γιατί βασιζόταν κυρίως στο ρυπογόνο πετρέλαιο. Σε αντίθεση, στη Γαλλία, όπου επίσης ο µεγαλύτερος παίκτης έχει ένα πολύ υψηλό µερίδιο, οι τιµές είναι γενικά χαµηλές λόγω της πυρηνικής ενέργειας. Στο άλλο άκρο, στην Ιταλία, το σύστηµα είναι πιο ανταγωνιστικό, αλλά οι τιµές είναι οι υψηλότερες στην Ευρώπη γιατί η Ιταλία είναι εισαγωγική χώρα και τραβάει ενέργεια από τους γείτονές της.

Το επίπεδο του ανταγωνισµού στην Ελλάδα έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια. Το 2022 η ∆ΕΗ είχε ένα µερίδιο αγοράς γύρω στο 40% – που είναι κοντά στον µέσο όρο της Ευρώπης, ενώ το 2015 το ποσοστό της ήταν πάνω από το 70% (από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη). Παρά την αλλαγή αυτή, οι παράγοντες µείγµα και γεωγραφία παίζουν πιο καθοριστικό ρόλο – το 2015 η Ελλάδα είχε πάλι πολύ υψηλές τιµές παρά το γεγονός ότι µια κυρίαρχη και κρατική ∆ΕΗ θα µπορούσε θεωρητικά να κρατάει τις τιµές χαµηλά.

• Αλήθεια #4: ΑΠΕ και διασυνδέσεις θα φέρουν χαµηλότερες τιµές

Κοµβικό ρόλο για να πέσουν οι τιµές χονδρικής στην Ελλάδα θα παίξουν (α) η περαιτέρω ανάπτυξη των ΑΠΕ (µονόδροµος για µια χώρα που έχει εξαιρετικό αιολικό και ηλιακό δυναµικό), ώστε να περιοριστεί ο ρόλος του φυσικού αερίου (που σήµερα ανεβάζει τις τιµές), (β) η προσθήκη ευελιξίας στο σύστηµα για να περιοριστούν οι απογευµατινές εξάρσεις στην τιµή (µπαταρίες, αντλησιοταµίευση, νέα υδροηλεκτρικά, έξυπνοι µετρητές, πορτοκαλί τιµολόγια ώστε ο καταναλωτής να πληρώνει ανάλογα µε την τιµή στη χονδρική κ.τ.λ.), (γ) νέες διασυνδέσεις που θα ενώσουν την αγορά της Νοτιοανατολικής Ευρώπης µε αυτήν της Κεντρικής Ευρώπης και νέα ρυθµιστικά πλαίσια για την πλήρη αξιοποίηση αυτών των διασυνδέσεων.

Οι τιµές ρεύµατος για τα ελληνικά νοικοκυριά είναι διαχρονικά χαµηλότερες από τον ευρωπαϊκό µέσο όρο.