Των… Αρχαίων η ιστορία: Τα ονόματα που διαλέγουν οι νέοι γονείς για τα παιδιά τους

Τον Μάρτιο του 1819, λίγο πριν την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης, οι ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού αντηχούσαν δυναμικά στον ελλαδικό χώρο, φέρνοντας μαζί τους ζυμώσεις και εξελίξεις. Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ εξέδωσε μια σημαίνουσα εγκύκλιο, η οποία στην τελευταία της παράγραφο περιείχε μια αναπάντεχη νουθεσία.

Ο Πατριάρχης καταδίκαζε την «ανάρμοστη κατάχρηση» της επαναφοράς αρχαιοελληνικών ονομάτων στα παιδιά, καλώντας τους κληρικούς να αποτρέπουν αυτή την πρακτική. Η παρέμβασή του ήρθε σε μια περίοδο όπου το φαινόμενο αποκτούσε ολοένα και μεγαλύτερη απήχηση, ως αποτέλεσμα της διάχυσης της ευρωπαϊκής αρχαιολατρίας στην Ελλάδα.

Διαβάστε επίσης: Ανακαλύφθηκε ναός σε αρχαία ελληνική αποικία – Δέος με τα αντικείμενα που βρέθηκαν

Ένα ενδεικτικό παράδειγμα αυτής της τάσης ήταν η ονοματοδοσία των ελληνικών πλοίων: λίγο πριν την Επανάσταση, το 90% των πλοίων που συμμετείχαν στον Αγώνα έφεραν αρχαιοελληνικά ονόματα. Αυτή η «δοκιμή» με τα πλοία σύντομα επεκτάθηκε και στα νεογέννητα παιδιά.

Τι μεσολάβησε, όμως, στα 200 χρόνια που χωρίζουν την εγκύκλιο του Γρηγορίου Ε’ από το σήμερα; Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία των ληξιαρχείων, τα αρχαιοελληνικά ονόματα γνωρίζουν και πάλι άνθιση. Ο συγγραφέας και μελετητής Μηνάς Παπαγεωργίου, μέσα από το βιβλίο του «Η ανάρμοστος κατάχρησις», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις iWrite, εξετάζει αυτή την ενδιαφέρουσα ιστορία. Με βάση τα ιστορικά ντοκουμέντα και τα σύγχρονα δεδομένα, αποκαλύπτει πώς το ζήτημα της ονοματοδοσίας υπήρξε αντικείμενο μιας διαχρονικής, υπόγειας πολιτισμικής διαμάχης.

Χαρακτηριστικά, η έρευνά του καταδεικνύει ότι την τριετία 2020-2022 σημειώθηκε αύξηση κατά 28% στην επιλογή αρχαιοελληνικών ονομάτων από Έλληνες γονείς, συγκριτικά με την περίοδο 2010-2012. Ένα φαινόμενο με ιστορικό βάθος και πολιτισμικές προεκτάσεις που συνεχίζει να εξελίσσεται δυναμικά. «Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το θέμα εμφανίζεται και επανεμφανίζεται σε τρεις φάσεις της Ιστορίας», λέει στα «ΝΕΑ» ο Μηνάς Παπαγεωργίου. «Αρχικά θέλησα να διερευνήσω πότε και πώς ξεκίνησαν οι Ελληνες να δίνουν ονόματα Αγίων στα παιδιά τους αντί για τα ονόματα των παππούδων τους. Εφτασα, έτσι, στους λόγους του Ιωάννη του Χρυσοστόμου οι οποίοι εντάσσονται στο πλαίσιο της γενικότερης πολιτικής του Βυζαντίου απέναντι στον ελληνικό πολιτισμό.

Η πρώτη επιστροφή στην αρχαία ονοματοδοσία συντελέστηκε προεπαναστατικά. Μάλιστα, στο πλαίσιο των ερευνών μου για την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ήρθα αντιμέτωπος με εντυπωσιακά καταγεγραμμένα περιστατικά μαζικών αρχαίων ονοματοδοσιών σε σχολές που ελέγχονταν από διαφωτιστές λογίους. Το δεύτερο κύμα εμφανίζεται στα τέλη του 19ου αιώνα με αρχές του 20ου σε περιοχές που επιθυμούσαν να ενταχθούν στο νέο ελληνικό κράτος αλλά δεν τα είχαν ακόμη καταφέρει, όπως στη Μακεδονία, στα νησιά του Αιγαίου, στη Μικρά Ασία και την Καππαδοκία. Σε αυτήν την περίπτωση έχουμε επαναφορά των αρχαίων ελληνικών ονομάτων ως δηλωτικό εθνισμού.

Το τρίτο κύμα, το προσεγγίζω όχι τόσο ιστοριογνωσιακά όσο δημοσιογραφικά. Ως νέος γονιός και «θαμώνας» σε παιδικές χαρές άρχισα να ακούω γύρω μου όλο και περισσότερα αρχαιοελληνικά ονόματα μικρών παιδιών.

Μου μπήκε λοιπόν το μικρόβιο να ψάξω στα αρχεία της υπηρεσίας ψηφιακής διακυβέρνησης του υπουργείου Eσωτερικών τη συχνότητα των αρχαίων ελληνικών ονομάτων στα 150 δημοφιλέστερα ονόματα που επέλεξαν οι έλληνες γονείς για τα παιδιά τους την περίοδο 2010-2012 και 2020-2022. Και διαπίστωσα ότι υπήρξε αύξηση κατά 28%».

Τα… πιο περιζήτητα αρχαία ονόματα

Οπως προκύπτει, τα ονόματα Αλέξανδρος, Φίλιππος, Νεφέλη, Λυδία, Αριάδνη, Δανάη, Μάξιμος, Μυρτώ, Αθηνά, Αρτεμις, Αχιλλέας και Ιριδα συγκαταλέγονται στα πιο «περιζήτητα» αρχαιοελληνικά ονόματα της τριετίας 2020-2022 στην Ελλάδα. Την κορυφή της λίστας με τα 150 δημοφιλέστερα ονόματα εξακολουθούν να καταλαμβάνουν τα παραδοσιακά ονόματα Γιώργος, Μαρία, Κωνσταντίνος.

«Η δυναμική επανεμφάνιση αρχαιοελληνικών ονομάτων τα τελευταία χρόνια έχεις αφώς διαφορετικά αίτια σε σχέση με τις δύο προηγούμενες περιόδους», λέει ο Μηνάς Παπαγεωργίου. «Σχετίζεται με την απομάκρυνση από τους παραδοσιακούς θεσμούς και από τον εκκλησιαστικό λόγο ειδικά μετά την πανδημία», συμπληρώνει και εξηγεί πως όλες αυτές οι μεταβάσεις δεν έγιναν «αναίμακτα». «Στο βιβλίο καταγράφω όλες τις εκκλησιαστικές εγκυκλίους που εκδόθηκαν για το θέμα από το 1894 ως το 1997. Ειδικά στα τέλη του 19ου αιώνα και τη δεκαετία του ’30 η Εκκλησία προσπάθησε είτε άμεσα είτε με έμμεσο τρόπο να απαγορεύσει τα αρχαιοελληνικά ονόματα. Τελικά, όμως, καταλαβαίνοντας πλέον ότι τα αρχαία ονόματα δεν ήταν δυνατόν να εξαφανιστούν από την ελληνική πραγματικότητα, με μία κίνηση ματ η Εκκλησία ενέταξε πολλά αρχαία ελληνικά ονόματα στο εορτολόγιό της και έτσι στη συνείδηση κάποιων που ήθελαν να επιλέξουν αρχαίο όνομα για το παιδί τους αλλά είχαν δισταγμούς για θρησκευτικούς λόγους, η επιλογή αυτή αποενοχοποιήθηκε».