Το ιστορικό συνέδριο όπου εξελέγη πρόεδρος ο Κώστας Σημίτης: Ο παραλίγο πρωθυπουργός Τσοχατζόπουλος, η μεγάλη ένταση και η ενότητα του Κινήματος στην νέα εποχή

Και οι δύο έριζαν για τη θέση του προέδρου του Κινήματος, που έφερε την Αλλαγή στην Ελλάδα, το 1996. Και οι δύο, πλέον, δε βρίσκονται εν ζωή. Πρώτα ήταν ο Άκης Τσοχατζόπουλος, για να ακολουθήσει ο Κώστας Σημίτης, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 88 ετών στις 5 Ιανουαρίου 2025, με τους δύο φίλους και συντρόφους κάποτε να έχουν δώσει έναν όμορφο πολιτικό αγώνα για την ανάδειξη του επόμενου προέδρου του ΠΑΣΟΚ, άρα και πρωθυπουργού, οδηγώντας την χώρα σε μια νέα εποχή.

Η διαδικασία που ακολουθείται στο Κίνημα, άλλωστε, χαρακτηρίζεται δικαίως ως βαθιά δημοκρατική. Ήταν τότε, πριν από 29 χρόνια, που μόλις μία εβδομάδα μετά το θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, το ιστορικό συνέδριο για ανάδειξη προέδρου το 1996 θα χαρακτηριζόταν από τεράστια ένταση, μα θα έφερνε και μια νέα εποχή, αυτή του εκσυγχρονισμού της Ελλάδας των επόμενων πολύ μεγάλων έργων.

Ήταν τότε, που πρόεδρος αναδείχθηκε, με διαφορά μόλις 408 ψήφων από τον Άκη Τσοχατζόπουλο, ο Κώστας Σημίτης, που πριν από πέντε μήνες είχε εκλεγεί πρωθυπουργός της χώρας στη θέση του Παπανδρέου, όταν ο ιστορικός ηγέτης του ΠΑΣΟΚ νοσηλευόταν στο Ωνάσειο. Μια ιστορία, που αποτελεί υπόδειγμα δημοκρατικής διαδικασίας έως και σήμερα, με ένα κίνημα πιο ενωμένο από ποτέ, αν και βέβαια πολλές είναι πια οι αναφορές για τις… αμαρτίες του.

Και να σκεφτεί κανείς, ότι ο Άκης Τσοχατζόπουλος θα μπορούσε να είναι πρωθυπουργός της Ελλάδας, με λίγες εκατοντάδες μόνο ψήφους να του λείπουν.

Ο πρωθυπουργός Σημίτης

Στις 15 Ιανουαρίου 1996 ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου υπέβαλλε την παραίτησή του από το Ωνάσειο, όπου νοσηλευόταν βαριά άρρωστος. Τρεις μέρες αργότερα η κοινοβουλευτική ομάδα του κινήματος κλήθηκε να εκλέξει τον αντικαταστάτη του. Τέσσερεις οι υποψήφιοι: ο πρωθυπουργεύων Άκης Τσοχατζόπουλος, ο Κώστας Σημίτης, ο Γεράσιμος Αρσένης και ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος.

Η μάχη σκληρή, στην πιο ενδιαφέρουσα εσωκομματική αναμέτρηση στην ιστορία του ΠΑΣΟΚ. Στο πρώτο γύρο ο Άκης Τσοχατζόπουλος και ο Κώστας Σημίτης λαμβάνουν από 53 ψήφους και περνούν στον δεύτερο γύρο. Ακολουθούν ο Γεράσιμος Αρσένης με 50 ψήφους και ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος με 11, που θα καθορίσουν τον νικητή.

Στον δεύτερο γύρο ο «εκσυγχρονιστής» Κώστας Σημίτης επικρατεί με 86 ψήφους έναντι 75 του «καλού στρατιώτη» και πιστού παπανδρεϊκού Άκη Τσοχατζόπουλου και αναλαμβάνει την πρωθυπουργία της χώρας.

Η τεράστια ένταση στο συνέδριο και η εκλογή Σημίτη

Το 4ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ ξεκίνησε σε εξαιρετικά φορτισμένο κλίμα. Μόλις μια εβδομάδα πριν, την περασμένη Κυριακή, 23 Ιουνίου, ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ άφηνε την τελευταία του πνοή.

Μια εξέλιξη που αιφνιδίασε αλλά και κινητοποίησε τους πάντες. Οι τσοχατζοπουλικοί θεώρησαν ότι το κλίμα που διαμορφώνονταν τους ευνοούσε και πως θα έπαιρναν την ρεβάνς από την ήττα στην κοινοβουλευτική ομάδα, . Πίστευαν δε ότι ήλεγχαν το συνέδριο και τα κομματικά στελέχη. Οι σημιτικοί, αθόρυβα αλλά αποτελεσματικά και οργανωτικά, μεθόδευσαν την αντεπίθεσή τους. Και στο τετραήμερο συνέδριο, ο Σημίτης εμφανίστηκε αποφασισμένος θέτοντας το δίλημμα: «Ή με εκλέγετε ή παραιτούμαι και από πρωθυπουργός».

Ενα δίλημμα που συνοδεύτηκε από έντονες αποδοκιμασίες, σφυρίγματα ακόμη και μούντζες από την τσοχατζοπουλική πλευρά. Την λογική των διλημμάτων αποδοκίμασε στην ομιλία του και ο Κ. Λαλιώτης.

Το εξαιρετικά διχαστικό κλίμα ήταν τόσο έντονο που είχε τρομάξει τους νηφάλιους. Ορισμένοι μάλιστα εκ των οποίων δεν απέκλειαν διάσπαση του ΠΑΣΟΚ. Τελικά, στη σχετική ψηφοφορία αναδείχθηκε νικητής ο Κώστας Σημίτης.

Ψήφισαν 5.111 σύνεδροι και έλαβαν: Κώστας Σημίτης: 2.732 (53,77%). Ακης Τσοχατζόπουλος: 2.324 (46,23%). Βρέθηκαν και 17 άκυρα και 28 λευκά. Στην Κεντρική Επιτροπή πρώτευσε σε σταυρούς ο Γιώργος Παπανδρέου, ενώ γραμματέας εξελέγη ο Κώστας Σκανδαλίδης. Με πρόεδρο τον Κώστα Σημίτη, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. νίκησε στις εθνικές εκλογές του 1996 και σχηματίστηκε εκ νέου αυτοδύναμη κυβέρνηση.

Η μεγάλη εποχή του εκσυγχρονισμού

Βασικό μέλημα της κυβέρνησης Σημίτη, που είχε κληθεί τον Ιανουάριο του 1996 να αντιμετωπίσει την κρίση των Ιμίων, υπήρξε η οικονομική σύγκλιση της Ελλάδας με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, προκειμένου να εξασφαλίσει την είσοδό της στην ΟΝΕ. Το ότι πέτυχε να εντάξει την Ελλάδα στον σκληρό πυρήνα των ευρωπαϊκών χωρών, την ΟΝΕ (Οικονομική και Νομισματική Ένωση), θεωρείται ένα από τα κορυφαία πολιτικά επιτεύγματα στην ιστορία της Μεταπολίτευσης, που ήρθε να ολοκληρώσει αυτό του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που ενέταξε τη χώρα στην τότε ΕΟΚ, ως το δέκατο μέλος της.

Για να το πετύχει αυτό, ο Σημίτης επικεντρώθηκε σε έναν τιτάνιο αγώνα στα πεδία της δημοσιονομικής, νομισματικής και εισοδηματικής πολιτικής, και προχώρησε σε αποκρατικοποιήσεις τραπεζών και δημοσίων επιχειρήσεων. Το αποτέλεσμα ήταν το κρατικό έλλειμμα να μειωθεί κατά δέκα εκατοστιαίες μονάδες, από 12,5% του ΑΕΠ το 1993 σε 2,5% το 1999. Ταυτόχρονα, θετική εξέλιξη είχαν και τα λοιπά μεγέθη που συγκροτούν τα κριτήρια ονομαστικής σύγκλισης, όπως ο πληθωρισμός, τα μακροχρόνια επιτόκια, το δημόσιο χρέος, η συναλλαγματική ισοτιμία. Έναν χρόνο αργότερα, όπως θα δούμε στην τρίτη πρωθυπουργική του θητεία, η Ελλάδα θα προσχωρήσει στην ευρωζώνη.

Αυτή η άκρως επιτυχημένη οικονομική πολιτική έγινε προσπάθεια να αμφισβητηθεί από το λεγόμενο «Σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου», για το οποίο ο Κ. Σημίτης και ο τότε υπουργός Εθνικής Οικονομίας Γιάννος Παπαντωνίου κατηγορήθηκαν ότι φέρουν ευθύνες. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι η πορεία του Ελληνικού Χρηματιστηρίου, τόσο στην άνοδο όσο και στην πτώση, συμβάδισε περίπου χρονικά με τα άλλα χρηματιστήρια διεθνώς, όπως αυτό της Νέας Υόρκης (SP500), της Φραγκφούρτης (DAX) και του Παρισιού (CAC40).

Στη δεύτερη θητεία της, η κυβέρνηση Σημίτη έχει να επιδείξει μια ιδιαίτερα πολυεπίπεδη και σημαντική δραστηριότητα. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1997, στη Λωζάννη, ανακοινώθηκε η ανάθεση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 στην Αθήνα.

Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση Αρσένη: Από το 1996, το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων τολμά τη ριζική μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού μας συστήματος και σε τρία χρόνια ολοκληρώνει τις βασικότερες παρεμβάσεις. Αναβαθμίζει τις υποδομές και αλλάζει το πλαίσιο λειτουργίας και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης.

Τον Δεκέμβριο του 1999 ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον πραγματοποίησε μια σημαντική, για πολλούς λόγους, επίσκεψη στην Αθήνα.

Στη Διάσκεψη Κορυφής του Ελσίνκι, τον Δεκέμβριο του 1999, αποφασίστηκε η έναρξη των διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και η κατ’ αρχήν αποδοχή της Τουρκίας ως υποψήφιας χώρας – μέλους, με απαραίτητο όρο την παραπομπή των ελληνοτουρκικών διαφορών στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Σε πολιτικό επίπεδο παρατηρείται ότι το ΠΑΣΟΚ έχει απομακρυνθεί κατά πολύ από εκείνο του Ανδρέα Παπανδρέου. Μετατόπισε το κέντρο βάρους της πολιτικής του από το κόμμα στην κυβέρνηση και το Κοινοβούλιο. Η λεγόμενη εκσυγχρονιστική πολιτική του Σημίτη απομακρύνεται από τη στήριξη των μικροαστικών στρωμάτων και την αντιδεξιά και αντιαμερικανική ρητορική των κυβερνήσεων του Ανδρέα Παπανδρέου.

Στην τελευταία πρωθυπουργική θητεία του Κώστα Σημίτη η Ελλάδα αντικατέστησε τη δραχμή με το ευρώ.

Στις 19 και 20 Ιουνίου του 2000, το Συμβούλιο Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ECOFIN) κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής του στην Πορτογαλία αποφάσισε ότι η Ελλάδα πληρούσε πλέον τους όρους ένταξης στην ευρωζώνη.

Την 1η Ιανουαρίου 2001 η Ελλάδα εγκατέλειψε (λογιστικά) τη δραχμή για να υιοθετήσει το νέο νόμισμα, το ευρώ, με ισοτιμία 1 ευρώ = 340,75 δραχμές. Στις 31 Δεκεμβρίου 2001, το ευρώ αντικατέστησε και σε φυσική μορφή τα κέρματα της δραχμής, ενώ από τον Ιανουάριο του 2002 άλλαξαν και τα χαρτονομίσματα. Μια σημαντική επιτυχία της περιόδου εκείνης ήταν η εξάρθρωση της τρομοκρατικής οργάνωσης 17 Νοέμβρη.

Σημαντικός σταθμός στην τρίτη θητεία του Σημίτη υπήρξε η μετωπική του σύγκρουση με την Εκκλησία με το περίφημο θέμα των ταυτοτήτων, όταν η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε, κατόπιν υποδείξεως της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, να αφαιρέσει την αναγραφή του θρησκεύματος από την αστυνομική ταυτότητα των Ελλήνων πολιτών. Ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος αντιτάχθηκε σθεναρά στην απόφαση, υποστηρίζοντας ότι επιδιώκεται «ο θρησκευτικός αποχρωματισμός της χώρας μας». Ο Σημίτης, παρά την πρωτοφανή διχαστική κινητοποίηση της Εκκλησίας, δεν υποχώρησε ούτε βήμα και έκτοτε το θέμα των ταυτοτήτων έκλεισε οριστικά.

Επί πρωθυπουργίας Σημίτη κατασκευάστηκαν ή ολοκληρώθηκαν τα λεγόμενα «μεγάλα έργα». Ανάμεσα στα έργα που έγιναν, εξέχουσα θέση έχουν το μετρό και το τραμ της Αθήνας, το νέο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», η Αττική Οδός, η Γέφυρα Ρίου – Αντιρρίου και η Εγνατία Οδός. Πρόκειται για έργα που κατέστησαν την Ελλάδα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος.

Στην εξωτερική πολιτική, τεράστιας εθνικής σημασίας ήταν η υπογραφή, στη διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας, στις 14 Απριλίου 2003, στη στοά του Αττάλου στην Αθήνα, της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση των δέκα νέων κρατών – μελών, μεταξύ των οποίων και η Κύπρος.

Δυστυχώς, η εκσυγχρονιστική προσπάθεια του Κώστα Σημίτη με την αναδίπλωση στην ασφαλιστική μεταρρύθμιση του Τάσου Γιαννίτση είχε ως συνέπεια αυτή να συντελεστεί αργότερα μέσα από τον Αρμαγεδδώνα μιας προαναγγελθείσης χρεοκοπίας. Ας όψονται οι λαϊκιστές της δεξιάς και αριστερής αντιπολίτευσης, οι κρατικοδίαιτοι κομματικοί συνδικαλιστές και οι αντιδράσεις του βαθέος ΠΑΣΟΚ.

Στις 7 Ιανουαρίου του 2004, ο Κώστας Σημίτης αποφασίζει να παραιτηθεί από την προεδρία του ΠΑΣΟΚ και κατά συνέπεια από τη διεκδίκηση της πρωθυπουργίας στις επερχόμενες εκλογές και χρίζει νέο πρόεδρο τον Γιώργο Παπανδρέου.