H σοκαριστική αλήθεια για τον πίνακα της Μόνα Λίζα

Το πρόσωπο της Μόνα Λίζα, είναι εδώ και δέκα χρόνια αυτό που βλέπει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο ο Cotte. Ο λόγος οτι ερευνά συνεχώς αυτό που βρίσκεται πίσω από τον καμβά που φιλοξενεί το πιο διάσημο πορτραίτο στην ιστορία της τέχνης.

Δεν είναι βέβαια κάποιος άλλος πίσω από τον πίνακα της Μόνα Λίζα, αλλά η ίδια σε μια διαφορετική εκδοχή. Όπως φαίνεται ο Λεονάρντο άλλαξε το «στήσιμο» του μοντέλου του, καθώς ο αρχικός πίνακας δείχνει την Μόνα Λίζα να κάθεται στο πλάι και να κοιτάει στο κενό.

Η δεύτερη εκδοχή και αυτή που έχει γίνει διάσημη σε όλον τον κόσμο είναι και αυτή όπου η Μόνα Λίζα κοιτάει κατάματα τον δημιουργό της και τον θεατή, με ένα βλέμμα που έχει μείνει αθάνατο και αναλλοίωτο στον χρόνο.

Σχετικά με τον Pascal Cotte

Ο επιστήμονας είναι συνιδρυτής της εταιρείας Lumiere Paris και είχε πρόσβαση από το Μουσείο του Λούβρου στον πίνακα από το 2004. Ο Cotte και η εταιρεία του είναι δημιουργοί μιας νέας πατέντας που ονομάζεται Layer Amplification Method (LAM), η οποία εφαρμόζεται ως εξής. Μια σειρά από πολύ έντονα φώτα «χτυπούν» επάνω στο έργο και έπειτα γίνονται μετρήσεις του φωτός και των αντανακλάσεων του και αναπαριστάται το κάτω στρώμα του πίνακα.

Η Μόνα Λίζα έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών επιστημονικών εξετάσεων και ερευνών, για περισσότερο από μισό αιώνα. Πιο πρόσφατες τεχνικές περιλαμβάνουν υπέρυθρες επιθεωρήσεις και πολυφασματική σάρωση. Αλλά ο Cotte ισχυρίζεται πως η τεχνική του είναι σε θέση να διεισδύσει στα βαθύτερα στρώματα στο έργο ζωγραφικής λέγοντας πως: « μπορούμε τώρα να αναλύσουμε τι ακριβώς συμβαίνει στο εσωτερικό των στρωμάτων του χρώματος και μπορούμε να δούμε όπως ακριβώς ξεφλουδίζει ένα κρεμμύδι, έτσι και όλα τα στρώματα της ζωγραφικής. Μπορούμε να ανακατασκευάσει όλα τη χρονολογία της δημιουργίας του πίνακα».

Ο Leonardo Da Vinci πιστεύεται ότι είχε εργαστεί επάνω στο πορτραίτο αυτό μεταξύ 1503 και 1517, ενώ βρισκόταν στη Φλωρεντία και αργότερα στη Γαλλία. Υπάρχουν εδώ και πολύ καιρό διάφορες θεωρίες που αφορούν τη συζήτηση σχετικά με την ταυτότητα της Μόνα Λίζα. Αλλά για αιώνες, ήταν ευρέως αποδεκτό ότι είναι η Lisa Gherardini, η σύζυγος ενός εμπόρου μεταξιού της Φλωρεντίας.

Αλλά ο Cotte επεμβαίνει και εδώ, λέγοντας οτι οι ανακαλύψεις του αμφισβητούν αυτήν τη θεωρία. Πιστεύει ότι η εικόνα που έχει φτιαχτεί αρχικά κάτω από την επιφάνεια του πίνακα που είναι γνωστός ως Μόνα Λίζα, είναι η πραγματική Λίζα του Λεονάρντο, και ότι το όνομά του έργου που έμεινε στην ιστορία ως το πορτρέτο της Μόνα Λίζα για περισσότερα από 500 χρόνια είναι, στην πραγματικότητα, μια διαφορετική γυναίκα λέγοντας πως «τα αποτελέσματα της έρευνας μας καταρρίπτουν πολλούς μύθους για το αριστούργημα του Λεονάρντο για πάντα».

«Όταν τελείωσα την ανοικοδόμηση της Lisa Gherardini, ήμουν μπροστά στο πορτρέτο και αυτή είναι τελείως διαφορετική από την Μόνα Λίζα σήμερα. Αυτή δεν είναι η ίδια γυναίκα».

Ισχυρίζεται, επίσης, ότι έχει βρει ακόμα δύο φωτογραφίες κάτω από την επιφάνεια του πίνακα- ένα σκιώδες περίγραμμα ενός πορτρέτου με ένα μεγαλύτερο κεφάλι και μύτη, μεγαλύτερα χέρια, αλλά μικρότερη χείλη. Και λέει ότι έχει βρει ακόμα μια άλλη γυναικεία φιγούρα, πιο αχνή σαν προσχέδιο, στο κλασσικό αυτό στυλ της Madonna της εποχής του Λεονάρντο η οποία μάλιστα φοράει ένα μαργαριταρένιο στεφάνι στην κόμμωση της.

Πριν από περίπου ένα χρόνο έγινε επίσης γνωστός ο λόγος που ο καλλιτέχνης του πίνακα, ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι, δεν κατάφερε ποτέ να ολοκληρώσει το έργο του.

Τέλος στο μυστήριο: Γιατί νομίζουμε ότι μας κοιτάει η Μόνα Λίζα;

Εάν κατά τον Βάλτερ Μπένγιαμιν εκείνο που χαρακτηρίζει ένα έργο τέχνης—και ιδιαίτερα ένα αριστούργημα—είναι η μοναδική ‘αχλύς’ που το περιβάλλει, ένα από τα παγκόσμια αριστουργήματα, η διάσημη Τζοκόντα ή αλλιώς Μόνα Λίζα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, κινδυνεύει τώρα ελέω επιστήμης να χάσει το πιο σημαντικό στοιχείο της ‘αχλύος’ της αυτής.

Πρόκειται για το ιδιαίτερο «Φαινόμενο της Μόνα Λίζα» (Mona Lisa Effect) που περιγράφει την εντύπωση η οποία δημιουργείται στον θεατή ότι τα μάτια του προσώπου του πίνακα τον παρακολουθούν ενώ εκείνος μετακινείται μπροστά από την εικόνα, το οποίο αποδιδόταν στην απαράμιλλη καλλιτεχνική δεξιότητα και στις εξειδικευμένες γνώσεις του Λεονάρντο για την ανθρώπινη ανατομία. Αυτό τώρα τίθεται υπό αμφισβήτηση από τους ερευνητές του τμήματος Τεχνολογίας Γνωστικής Διάδρασης (Cluster of Excellence Cognitive Interaction Technology -Citec) του Πανεπιστημίου του Μπίλεφελντ στη Γερμανία.

Οι επιστήμονες σύμφωνα με το ΑΠΕ-ΜΠΕ, ανακάλυψαν αίφνης πως το φαινόμενο αυτό δεν παρατηρείται ούτε κατ’ελάχιστον στον πίνακα του Λεονάρντο. Συνεπώς το μυθικό αυτό περίβλημα που περιβάλλει τη Μόνα Λίζα είναι ένα ψεύδος—τουλάχιστον αυτό υποστηρίζουν στο περιοδικό «i-Perception» οι Γκέρντοτ Χόρστμαν και Σεμπάστιαν Λοτ.

«Οι άνθρωποι είναι πολύ ικανοί στο να αξιολογούν εάν κάποιος τους παρατηρεί, η αντιληπτική ψυχολογία το έχει αποδείξει από τη δεκαετία του 1960», τονίζει ο Χόρστμαν, που ειδικεύεται στη μελέτη της κίνησης των ματιών και στην προσοχή. «Οι άνθρωποι δύνανται να αισθάνονται πως τους παρακολουθούν οι φωτογραφίες και οι πίνακες, εάν το υποκείμενο που απαθανατίζεται στον πίνακα κοιτάζει ακριβώς μπροστά του, δηλαδή υπό μηδενική γωνία», προσθέτει.

Όπως τονίζουν στο άρθρο τους «Η πλάνη της Μόνα Λίζα—Οι επιστήμονες βλέπουν να τους κοιτάζει, καίτοι δεν το κάνει (The Mona Lisa Illusion—Scientists See Her Looking at Them Though She Isn’t, vol.10(1), 1-5) ότι «εάν οι συμμετέχοντες σε έρευνες αισθάνονται (ή έχουν μία ισχυρή επιθυμία) να τους κοιτάζουν είναι μία κρίση δεκτική σε μη αντιληπτικές πληροφορίες, περιλαμβανομένων (προκατασκευασμένων) πεποιθήσεων».

Αλλά και τα στατιστικά ευρήματα της μελέτης συνηγορούν κατά της επικρατούσας άποψης πως το βλέμμα της Μόνα Λίζα ακολουθεί κατά πόδας τον θεατή. «Απεναντίας η γραμμή της θέασης και όλα τα τεμνόμενα σημεία της μετατοπίζονται με την εικόνα, είτε προς τα δεξιά, είτε προς τα αριστερά».

«Εάν το βλέμμα είναι ελαφρώς πλάγιο, πάλι θα μπορούσες να αισθανθείς πως σε παρακολουθούν. Σε αυτή την περίπτωση η αντίληψη θα ήταν ότι το θέμα του πίνακα κοιτάζει προς το αυτί του θεατή και αντιστοιχεί σε γωνία περίπου 5 μοιρών. Εάν όμως η οπτική γωνία μεγαλώσει, τότε η εντύπωση τούτη εξαφανίζεται», βεβαιώνει ο ειδήμων.

«Περιέργως δεν είναι αναγκαίο να στεκόμαστε ακριβώς ενώπιον του θέματος στον πίνακα για να έχουμε την εντύπωση πως μας παρακολουθεί», δηλώνει από την πλευρά του ο Λοτ. Εάν το φαινόμενο Μόνα Λίζα «υφίσταται αφ’ εαυτού του και είναι αναντίρρητο και αποδείξιμο, ακριβώς με τη Μόνα Λίζα, απ’ όλους τους πίνακες, δεν έχουμε αυτήν την εντύπωση».

Στα συμπεράσματά τους οι δύο επιστήμονες τονίζουν πως «η Μόνα Λίζα δεν πληροί τις προϋποθέσεις του φερώνυμου φαινομένου. Δεν κοιτάζει τον θεατή. Έτσι, οι πλευρικές μετατοπίσεις της εικόνας της αντιστοιχούν σε μετατοπίσεις της όλης γεωμετρίας (ΣτΜ του βλέμματος), αντί να είναι μία σταθερή ματιά προς τον θεατή, όπως επιτάσσει το φαινόμενο. Δεν υπάρχει αμφιβολία για την ύπαρξη του ‘φαινομένου Μόνα Λίζα’—μόνο που δεν προκαλείται από αυτή καθαυτή τη Μόνα Λίζα»